માસિક એટલે શું? - માસિક ન આવે તો શું કરવું?
માસિક એટલે શું? - માસિક ન આવે તો શું કરવું?
માસિક સ્રાવ, જેને અંગ્રેજીમાં પીરિયડ્સ કહેવામાં આવે છે, તે સ્ત્રીઓમાં થતી એક કુદરતી પ્રક્રિયા છે. માસિક ની શરૂઆતનો અર્થ એ છે કે સ્ત્રીઓનું શરીર ગર્ભધારણ કરવાની ક્ષમતા પ્રાપ્ત કરવાનું પહેલું પગથિયું પસાર કરી ચૂક્યું છે. માસિક એટલે શું?, માસિક શા માટે આવે છે?, માસિક શરૂઆત ક્યારે થાય છે? એવા ઘણા પ્રશ્નો છે જેનો જવાબ આપવાની જરૂર છે. આ તમામ સવાલોના જવાબ જાણવા માટે આ લેખ સંપૂર્ણ વાચશો.
માસિક એટલે શું?
ડોકટર સમજાવે છે, "માસિક જન્મ એટલે કે તરુણાવસ્થાની શરૂઆત. તરુણાવસ્થાનો તબક્કો શરૂ થતાં જ છોકરીઓના પ્રજનન અંગોનો વિકાસ શરૂ થઈ જાય છે. આ સમય દરમિયાન છોકરીઓના શરીરના ઘણા ભાગોમાં વાળ આવે છે. આ તબક્કે છોકરીઓના ટેસ્ટિસમાં શુક્રાણુઓ બનવા લાગે છે અને છોકરીઓને માસિક આવવા લાગે છે, જેનાથી તેઓ પ્રેગ્નન્સી માટે તૈયાર થઈ જાય છે. પીરિયડ્સ દરમિયાન મહિલાની યોનિમાંથી બ્લીડિંગ થાય છે. "
માસિક શા માટે આવે છે?
ડૉ. જણાવે છે, "જ્યારે કોઈ છોકરી ઉમરલાયક થવા માંડે છે, ત્યારે તેનું શરીર ગર્ભાવસ્થા માટે તૈયાર થઈ જાય છે. છોકરી જ્યારે તેની તરુણાવસ્થામાં પ્રવેશે છે, ત્યારે તેના શરીરમાં ઘણા હોર્મોનલ ફેરફારો થાય છે અને ત્યારથી જ પીરિયડ્સ શરૂ થાય છે.
જ્યારે છોકરીઓ તરુણાવસ્થામાં પહોંચે છે, ત્યારે હોર્મોનલ અસરોને કારણે અંડાશય ઇંડા બનાવવાનું શરૂ કરે છે. દર મહિને ગર્ભાશયમાં એક સ્તર બને છે જે લાળ અને લોહીથી બનેલું હોય છે. જ્યારે સ્ત્રીના અંડાશયમાંથી નીકળતું અંડકોષ પુરુષના વીર્યને મળે છે અને ફળદ્રુપ બને છે ત્યારે આ પડ ભ્રૂણ બનવામાં અને તેને પોષણ આપવામાં મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે.
જ્યારે ઇંડા ફર્ટિલાઇજ થતા નથી, ત્યારે તે સ્ત્રીના યોનિમાર્ગ માંથી બહાર આવે છે જે લાળ અને લોહીને સાથે આવે છે. જેના કારણે મહિલાને લોહી નીકળવાનું શરૂ થઈ જાય છે. આપણે આ રક્તસ્રાવને માસિક, પીરિયડ્સ, માસિક સ્રાવ તરીકે જાણીએ છીએ.
માસિકને લગતા કેટલાક પ્રશ્નો જે વારંવાર પૂછવામાં આવે છે તે આ મુજબ છે:-
માસિક દરમિયાન સામાન્ય કરતા વધુ બ્લીડિંગ થાય કે પછી વધુ માસિક આવે તો શું કરવું?
સામાન્ય રીતે હેલ્ધી પીરિયડ પાંચથી સાત દિવસ સુધી રહે છે. આ સમય દરમિયાન, જો રક્તસ્ત્રાવ મોટા પ્રમાણમાં થાય છે અથવા માસિક સાત દિવસથી વધુ સમય સુધી રહે છે, તો તે રોગ બતાવે છે. આપણે આ રોગને મેનોરેજિયા તરીકે ઓળખીએ છીએ.
ગર્ભાશય કે અંડાશયને લગતી કોઈપણ બીમારી, હોર્મોનલ અસંતુલન, લોહીને લગતી કોઈ પણ બીમારી વગેરે મેનોરેજિયાને જન્મ આપે છે.
ડોક્ટર જણાવે છે કે, "જો કોઈ સ્ત્રીને આવી સમસ્યા હોય તો તેણે વિલંબ કર્યા વિના કોઈ સારા ગાયનેકોલોજિસ્ટનો સંપર્ક કરવો જોઈએ, નહીં તો આ સમસ્યા ગર્ભાવસ્થામાં અડચણો ઊભી કરી શકે છે."
અનિયમિત માસિક શું છે અને જો તે થાય તો શું કરવું જોઈએ?
બે મહિના સુધી માસિક ન આવવું, માસિક ચક્ર 21 દિવસથી વધુ કે ઓછું હોવું, વધુ રક્તસ્ત્રાવ થવો, એક મહિના સુધી પીરિયડ્સ બંધ થવા, દરેક વખતે પીરિયડ્સમાં ફેરફાર થવો વગેરે જેવી અનેક સમસ્યાઓ છે.
પીરિયડ્સમાં અનિયમિતતા હોય તો તમારે કોઈ સારા ગાયનેકોલોજિસ્ટની સલાહ લેવી જોઈએ.
માસિક ન આવે તો શું કરવું?
ડોક્ટરના જણાવ્યા અનુસાર, "જો છોકરીની ઉંમર 15-16 વર્ષથી વધુ છે અને તેના માસિક આવતું નથી અથવા એક કે બે વાર આવી ને બંધ થઈ ગયું છે, તો આ સ્થિતિને એમેનોરિયા તરીકે ઓળખવામાં આવે છે." તે એક ગંભીર સમસ્યાની નિશાની છે. જો કોઇ પણ મહિલાનો મેનોપોઝ શરૂ થઇ ગયો હોય અને તેના પીરિયડ્સ ન આવતા હોય તો તેની ચિંતા કરવાની જરૂર નથી, પરંતુ જો યુવતીને પુખ્ત વયની થયા બાદ પણ પીરિયડ્સ નથી આવી રહ્યા તો તે ગંભીર સમસ્યા બની શકે છે. જેના કારણે બાળકીને માતા બનવામાં મુશ્કેલી પડે છે. "
આ સમસ્યા મોટાભાગે હોર્મોનલ અસંતુલન, શરીરમાં લોહીની ઉણપ અને પ્રજનન તંત્ર સાથે અંગો નબળા પડવાના કારણે થાય છે. પરંતુ ઘણી વખત પ્રજનન અંગમાં કોઈ રોગ હોવાને કારણે આ સમસ્યા પણ જોઈ શકાય છે.
જો પીરિયડ્સ સંપૂર્ણપણે બંધ થઈ ગયા છે, તો તે સંભવત: પીસીઓડી (PCOD)નામના રોગની નિશાની હોઈ શકે છે. પોલિસિસ્ટિક અંડાશય ડિસઓર્ડર (પીસીઓડી) એ એક પ્રકારનો હોર્મોનલ ડિસઓર્ડર છે જેમાં અંડાશયની સપાટી પર નાના કોથળીઓ રચાય છે, જેના કારણે અંડાશય ઇંડા બનાવવામાં અસમર્થ બને છે અને પીરિયડ્સ થતા નથી.
PCODની સમસ્યામાં મહિલાને પીરિયડ્સ નથી થતા અને તેના શરીર અને ચહેરા પર વાળ વધવા લાગે છે.
PCODની સારવાર ખાસ પ્રકારની સર્જરી હેઠળ કરી શકાય છે. જો યોગ્ય સમયે તેની સારવાર ન કરવામાં આવે તો તે ગર્ભાવસ્થામાં અવરોધ બની શકે છે. માટે પીરિયડ્સ અનિયમિત હોય તો ટેસ્ટ કરાવવો જ જોઇએ.
માસિક દરમિયાન સખત દુખાવો થાય તો શું કરવું?
માસિક માં હળવો દુખાવો થવો સામાન્ય વાત છે, પરંતુ કેટલીક વખત મહિલાઓમાં આ દુખાવો એટલો વધી જાય છે કે તેઓ બરાબર ચાલી પણ નથી શકતા. જો દુખાવો વધારે રહેતો હોય તો આ સમસ્યાને ડિસ્મેનોરિયા કહે છે.
ડૉક્ટર કહે છે, "ડિસ્મેનોરિયાનું કારણ એન્ડોમેટ્રિઓસિસ જેવો ખતરનાક રોગ પણ હોઈ શકે છે." તેથી જો તમને પીરિયડ્સ દરમિયાન સખત દુખાવો થતો હોય તો તમારે તેની તપાસ કરી તેનું ચોક્કસ કારણ જાણી લેવું જોઇએ અને ઇલાજ પણ કરાવવો જોઇએ. "
એન્ડોમેટ્રિઓસિસ એ એક રોગ છે જેમાં 'એન્ડોમેટ્રિયલ' પેશીનો વિકાસ ગર્ભાશયની બહાર થવાનું શરૂ થાય છે.
મેનોપોઝ એટલે શું?
જ્યારે સ્ત્રીને માસિક આવવાનું બંધ થઈ જાય ત્યારે તેની સ્થિતિને મેનોપોઝ કહેવામાં આવે છે. "જ્યારે મહિલાની ઉંમર 45 થી 55 ની વચ્ચે પહોંચે છે, ત્યારે અંડાશયમાં ઇંડા બનવાનું બંધ થઈ જાય છે અને ગર્ભાશયમાં એક પડની રચના પણ બંધ થઈ જાય છે જેથી માસિક સ્રાવ ન થાય. "
મેનોપોઝ દરમિયાન સ્ત્રીને વધુ ગરમીનો અનુભવ થાય છે, વાળ ખરવાની સમસ્યા જોઈ શકાય છે, યોનિમાર્ગમાં ચિકાસ ઓછી થવા લાગે છે અને આ સિવાય શરીરમાં ઘણા વધુ ફેરફારો થવા લાગે છે.
નિષ્કર્ષ
સ્ત્રીઓને માસિક આવવાની જરૂર છે. જો મહિલાને પીરિયડ્સને લગતી કોઈ સમસ્યા હોય તો તેણે તરત જ ગાયનેકોલોજિસ્ટ પાસે તપાસ કરાવવી જોઈએ.
